İran ve Irak’a yönelik ihracatımızda kasım ayından bu yana yaşanan düşüş dikkat çekiyor. Türkiye, ABD’nin İran ambargosunu fırsata çeviremezken Tahran rotasını Irak’a çevirdi. Uzmanlar, Türkiye’nin bir an önce İran’la ticaret mekanizması kurması gerektiğini söyledi

Mekanizma daha kurulamadı

ABD’nin İran’a yönelik ambargosu nedeniyle birçok ülke İran pazarından çekildi. Avrupa Birliği’nin bile ambargoyu aşacak yöntemler aradığı dönemde, Türkiye önüne gelen altın fırsatı yeterince değerlendiremedi. Astana’da ortak hareket ettiği İran’la henüz ortak bir ticaret mekanizması kuramayan Türkiye’nin, komşusuyla yaptığı ihracat ve ithalat oranları düştü. Türkiye’den beklentisini karşılayamayan İran, Irak’la birçok konuda anlaşma imzaladı.

İran’la ticaret kurumsallaşmalı

Eski Dışişleri Bakanı Şükrü Sina Gürel, Türkiye’nin komşularla ilişkileri geliştirmeyi her şeyin üstünde tutması gerektiğini belirtti. Gürel, “Yapmamız gereken İran’la ilişkilerin ve ticaretin kurumsal olarak geliştirilmesidir” dedi. Maltepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Ünal da, İran’a yönelik özel çalışmalar yapılması gerektiğini söyledi. Ünal, “Geç kalınmış olsa da yapılması gereken iş, ticareti ABD kontrolünden çıkaracak bir sistem bulmak” diye konuştu.

Türkiye, ABD’nin İran’a yönelik ambargosunu fırsata çeviremedi. İran ve Irak’a ihracatta patlama olması gerekirken düşüş yaşandı. Şükrü Sina Gürel, kurumsal ilişkiler kurulmasını istedi. Prof. Dr. Hasan Ünal da İran’dan çekilen batılı firmaların yerini Türk firmaların doldurması gerektiğini belirtti

ABD’nin İran’a yönelik ambargosu birçok ülkenin İran pazarından çekilmesine yol açarken, Türkiye ortaya çıkan boşluğu dolduramadı. Ambargonun uygulamaya girmesi sonrası İran’a ihracatımız düşerken, ambargonun ağırlaştığı kasım ayından sonra düşüş daha da hızlandı. Türkiye’den İran’a 2017 yılında 3 milyar 259 milyon dolar ihracat yaparken, 2018’de bu rakam 2 milyar 393 milyon dolara düştü. Ambargonun ağırlaştırılması sonrası aralık ayında ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 51 oranında azaldı. 2017 yılı aralık ayında 378 milyon dolar ihracat edilmişti. 2018’de ihracat 183 milyonda kaldı. İran’a ihracatla birlikte İran’dan yapılan ithalatın da düşmesi dikkat çekti.

İRAN-IRAK İLİŞKİSİ

Türkiye İran’la ilişkileri geliştirmede, ambargo sonrasında yeni yöntemler geliştirmekte geç kalınca İran yeni yol arayışına girdi. İran Cumhurbaşkanı Ruhani Irak’a giderek Irak’la önemli anlaşmaların altına imza attı. Tercihli Ticaret Anlaşması konusunda anlaşmaya varıldı.

Irak’la ticarette doları devre dışı bırakırken, bölgesel güvenlik, ücretsiz vize, iki ülke demiryolunu ağlarının bağlanması, ortak sanayi üretim merkezlerinin kurulması, enerji işbirliği (elektrik satışının devamı), 20 milyar dolarlık ticaret gibi konularda anlaşma sağlandı. 43 yıl sonra bir ilk yaşandı ve ortak sınırdaki nehrin ıslahı konusunda işbirliği yapılması kararlaştırıldı.

Son bir yılda İran’ın Irak’a ihracatı bir yıl öncesine göre yüzde 45 artarak 8 milyar doları aştı. İran’ın hedefi iki yılda bu miktarı yıllık 20 milyar dolara çıkarmak. İki ülke merkez bankaları Avro/Dinar bazlı ticaret yapmak üzere anlaştılar. Bu yolla Irak’ın 2 milyar dolara ulaşan enerji borçları da tasviye edilecek. İran-Irak arasında önemli bir anlaşma daha yapıldı. Amerika’ya rağmen yapılan anlaşmaya göre İran, şubat ayında Suriye’ye KRG üzerinden 200.000 ton ihracat yapmak üzere Irak’tan izin aldı.

İRAN’LA KURUMSAL İLİŞKİ

Eski Dışişleri Bakanı ve Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Şükrü Sina Gürel, Türkiye’nin hem dış politikada, hem de dış ticarette bölgesel işbirliğini ve komşularla ilişkileri geliştirmeyi her şeyin üstünde tutması gerektiğini bildirdi. Gürel, "AB bile İran’la ticaretini sürdürmek ve geliştirmek için yeni yöntemler üzerinde çalışıyor. Biz ise fazla bir şey yapmıyoruz. Yapmamız gereken İran’la ilişkilerin ve ticaretin kurumsal olarak geliştirilmesidir. Uluslararası hukuka ve Dünya Ticaret Örgütü kurallarına uygun bir şekilde hareket etmeliyiz. İran’la ticaret yapmamız için uluslararası hukuk Türkiye’nin lehinedir. Yapmamamız gereken Rıza Sarraf tarzı ticaretten uzak durmaktır" dedi. Gürel Türkiye’nin Suriye’de Esad yönetimini tanımamasının da bölge ülkeleri ile ticaretin gelişmesini olumsuz etkilediğini ifade etti.

BATILILARIN YERİNE TÜRKLER

Maltepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Ünal da ambargodan sonra Türkiye-İran ticari ilişkilerini iyi olmadığını vurgulayarak şu görüşleri savundu: "Ne yazık ki ABD ambargosundan sonra İran’a yönelik özel bir çalışma yapamadık. Batılı şirketler İran’dan çekildi. İyi bir çalışma yapsaydık bu şirketlerin yerini Türk şirketleri doldururdu. Geç kalınmış olsa da yapılması gereken iş ticareti ABD kontrolünden çıkaracak bir sistem bulmak. Bu yapılırsa Türk firmaları rahatlar. İrana yapılacak petrol ödemeleri İran’dan alacağı olan Türk firmalarına Türkiye’de ödenebilir. Bu konuda İran’la herkesi memnun edecek bir anlaşma yapılabilir." Uzun yıllar komşu ve çevre ülkelerle ilişkilerin düzenlenmesinde görev almış üst düzey bir yönetici Türkiye-İran ve İran-Irak arasındaki ilişkilerle ilgili olarak şu değerlendirmeyi yaptı: "Türkiye büyük bir fırsatı kaçırıyor. İran ve Irak Türkiye’nin ekonomik krizi aşmasında önemli rol oynayabilirdi. ABD’nin uyguladığı ambargo Türkiye’ye milyarlarca dolarlık ihracat olanağı yaratabilirdi. Batılı ülkelerden doğacak boşluğu doldurabilirdi. Ama Türkiye gerekli adımları atmadı. Türkiye’nin yapması gerekeni şu anda İran Irak’la yapıyor. Bu durum Türkiye açısından ciddi sıkıntı da yaratacak. Irak bizim için önemli bir pazardı. Ama ihracatımız azalıyor. İran-Irak arasında yapılan anlaşma ihracatımızı daha da düşürecek. Çünkü İran ve Türkiye benzer ürünleri üretiyor. İran yeni anlaşmayla Irak pazarında avantaj sağlayacak. Bizim pazarımızı daraltacak. Bir başka konu da Suriye. İran Irak üzerinden Suriye’ye mal satmak için Irak’tan izin aldı. Türkiye-Suriye ilişkilerinde ilerleme sağlanamayınca bu boşluğu da İran dolduracak."